Επισκεφθήκαμε δύο εκθέσεις σύγχρονης Τέχνης στο Sharjah Art Foundation και σας ξεναγούμε! Γράφει η Άννα Ρούτση
Η Σάρτζα είναι η τρίτη μεγαλύτερη από τα επτά Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, γνωστή και ως «χαμογελαστή πόλη». Επενδύοντας ιδιαίτερα στον πολιτισμό, η πολυπολιτισμική Σάρτζα είναι επίσης κυρίως γνωστή ως ο πολιτιστικός κόμβος των Εμιράτων, με δεκάδες μουσεία, γκαλερί, μνημεία.
Ανακηρύχθηκε Αραβική Πολιτιστική Πρωτεύουσα της UNESCO για το 1998 και Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου της UNESCO για το 2019, ενώ πρόσφατα ανέλαβε την ψηφιοποίηση του παγκόσμιου αρχείου της UNESCO. Φιλοξενεί την ετήσια μεγάλη διεθνή έκθεση βιβλίου της Sharjah, όπου φέτος μάλιστα η Ελλάδα ήταν τιμώμενη χώρα, καθώς και τις Μπιενάλε Τέχνης και Τριενάλε Αρχιτεκτονικής.
Η έκθεση βιβλίου με έφερε λοιπόν στην Σάρτζα, έναν χρόνο αφότου η Σάρτζα είχε τιμηθεί στη Θεσσαλονίκη. Πέρα από τα βιβλία, είχα την ευκαιρία να επιστρέψω στους υπέροχους χώρους του Sharjah Art Foundation (SAF) στην παραδοσιακή πλευρά της πόλης και να επισκεφθώ δύο ιδιαίτερες εικαστικές εκθέσεις μεγάλων καλλιτέχνιδων.
Το SAF έχει καταφέρει να μεταμορφώσει την πόλη σε ένα εικαστικό σταυροδρόμι συνάντησης πολιτισμών και τεχνών. Μαζί με αυτό έχει καταφέρει επίσης να αξιοποιήσει τον δημόσιο χώρο, να αλλάξει πρόσωπο σε πολλές περιοχές της πόλης, να κάνει εικαστικές παρεμβάσεις, να αφυπνίσει το ενδιαφέρον του κόσμου, ντόπιων και επισκεπτών με εκθέσεις, προβολές, events, παραστάσεις, χορό, περφόρμανς, εγκαταστάσεις μόνιμες ή περιστασιακές, εργαστήρια για μικρούς και μεγάλους. Μόλις αυτές τις μέρες μάλιστα εγκαινιάστηκε νέα γκαλερί φωτογραφίας και ξεκινά η 8η έκδοση του Sharjah Film Platform.
Η έκθεση που μου κίνησε την προσοχή ήταν αυτή της Leda Catunda από τη Βραζιλία, η πιο ολοκληρωμένη ατομική έκθεσή της εκτός της πατρίδας της μέχρι σήμερα. Βασική εκπρόσωπος της σύγχρονης τέχνης της Βραζιλίας από τη δεκαετία του ‘80, η Catunda είναι γνωστή για τον επανασχεδιασμό της αφηρημένης ζωγραφικής και γλυπτικής με στοιχεία που συνδυάζουν ποπ κουλτούρα, μαζική παραγωγή, ζωγραφική και χειροτεχνία.
Ο τίτλος της έκθεσης είναι δανεισμένος από μια φράση της καλλιτέχνιδας, I like to like what others are liking – πόσο πιο ενδεικτικό της εποχής της εικόνας και του καταναλωτισμού!… Εξερευνά τις περίπλοκες εμπλοκές της γεύσης, της επιθυμίας και της ταυτότητας, την υλικότητα, την αφαίρεση και τη διάσταση, μέσα από 40 χρόνια δημιουργίας – από παραστατική ζωγραφική σε υβριδικές φόρμες δημιουργίας. Τα «Ζωγραφικά αντικείμενα», όπως η ίδια αποκαλεί τα έργα της.
Η αποφοίτησή της από το πανεπιστήμιο συνέπεσε με την πτώση της δικτατορίας, οπότε εξετάζει τη ζωή μετά από αυτήν, με μεγαλύτερη ελευθερία και περισσότερο χρώμα. Η Leda επέμεινε στη ζωγραφική κι ας μην ήταν πια τόσο δημοφιλής, και την εξέλιξε με ένα εντελώς δικό της ύφος.
Τα έργα της είναι αγαπησιάρικα, οικεία, έχουν αυτήν την «ποιητική της απαλότητας» και ταυτόχρονα είναι πολύ δυνατά. Ξεκίνησα την περιήγησή μου στην έκθεση από τις επιβλητικές μαλακές της εγκαταστάσεις εμπνευσμένες από μέρη του σώματος, όπως η γλώσσα, η κοιλιά ή το συκώτι που συμβολίζουν τα συναισθήματα, το πάθος και αγάπη.
Το O Fígado, για παράδειγμα, εμπνέεται από την αρχαιοελληνική ιδέα ότι το συκώτι και όχι η καρδιά είναι το κέντρο των συναισθημάτων. Πέρασα στη συνέχεια σε στοιχεία μνήμης και παράδοσης, όπως στις διακοσμήσεις που παραπέμπουν στο σπίτι της γιαγιάς της με τα φωτισμένα παράθυρα και τις χαρακτηριστικές βραζιλιάνικες κουβέρτες.
Στάθηκα επίσης στο έργο Reimagining the everyday (1987) με τις περούκες, σαν μια θάλασσα κεφαλιών, εμπνευσμένο από την εποχή που δούλευε στα μέσα μεταφοράς της Ιαπωνίας και έβλεπε την πίσω πλευρά των ανθρώπινων κεφαλιών.
Η φύση, τα ζώα και τα έντομα είναι έντονα παρόντα στα έργα της, με τα μεγάλων διαστάσεων μαλακά, υφασμάτινα γλυπτά της, συχνά επιζωγραφισμένα, συνδυασμένα με δέρμα και διαφανές χρωματιστό πλαστικό που αφήνει να περνά το φως. Το υφασμάτινο ποτάμι που διαπερνά ένα από τα έργα της είναι χρυσό, όπως βάφεται στα ηλιοβασιλέματα της πατρίδας της. Η ίδια η καλλιτέχνιδα έχει ζήσει μεταξύ Σάο Πάολο και Ρίο ντε Τζανέιρο που συνδέονται από το ποτάμι και αυτό το βλέπουμε στο υφασμάτινο κολλάζ Siamese (1998).
Αν κανείς κοιτάξει πιο προσεκτικά σε ορισμένα έργα της θα δει σύμβολα, φωτογραφίες, γνωστές φυσιογνωμίες, σημάδια που υποδηλώνουν εποχές και καταστάσεις, όπως η πορτογαλική αποικιοκρατία και η εκμετάλλευση του χρυσού. Αν πάλι σηκώσει τα μάτια προς την οροφή θα δει μια σειρά απλωμένες πλισέ φούστες, που απέκτησαν εκεί ψηλά μεγαλύτερη ελευθερία και κίνηση.
Στα πιο πρόσφατα έργα της έχουμε περισσότερες πτυχές, περισσότερες εντάσεις. Στο χώρο δεσπόζει ένας καταρράκτης από μορφές σε σχήμα γλώσσας που φέρνουν στο νου το καταπράσινο τοπίο της Βραζιλίας, ενώ στις «Διαφανείς σταγόνες», το φως φιλτράρεται μέσα από στοιβαγμένα υφάσματα, ρίχνοντας τριγύρω χρωματιστές σκιές.
Leda Catunda, Transparent drops, 2021. Photo Eduardo Ortega
Ένα ακόμη τμήμα της έκθεσης ασχολείται με την ποπ κουλτούρα διαφορετικών περιόδων που αγαπήθηκε από τόσους και αγαπιέται σίγουρα ακόμα. Βλέπουμε πχ πίνακες κολλάζ με λογότυπα πασίγνωστων ροκ γκρουπ που εξακολουθούν να ασκούν επιρροή, στην ίδια και σε άλλους, καθώς και εμβληματικούς σταρς, όπως η Όντρει Χέμπορν, ο Τζίμι Χέντριξ ή ο Μπρους Λι. Η μαζική ποπ κουλτούρα, χωρίς πάντα αισθητική αξία, αποκτά έτσι γέφυρες με την τέχνη μέσα από μια εντελώς προσωπική έκφραση.
Η έκθεση περιλαμβάνει και μια επιλογή από έργα της Catunda σε χαρτί –ακουαρέλες, μονοτυπίες και κολάζ– που μοιάζουν με αυτόνομα έργα αλλά και προσχέδια για τα μεγάλης κλίμακας «ζωγραφικά αντικείμενα» της, καθώς και αρχεία από τις προσωπικές συλλογές της.
Η έκθεση διαρκεί μέχρι τις 8 Φεβρουαρίου 2026, στις γκαλερί 4 & 5 στην πλατεία Al Mureijah, Sharjah. Επιμέλεια: Hoor Al Qasimi, Διευθύντρια και Πρόεδρος του Sharjah Art Foundation, και Meera Madhu, Βοηθός Επιμελήτρια στο Ίδρυμα.
Στην γκαλερί 6 επισκέπτομαι την πρώτη θεσμική ατομική έκθεση της καλλιτέχνιδας Afra Al Dhaheri με έδρα το Άμπου Ντάμπι με τίτλο Restless Circle. Η έκθεση, με πολλά έργα μεγάλης κλίμακας, διερευνά τις δομικές επιπτώσεις της έντασης, της επανάληψης και του χρόνου.
Η Al Dhaheri δουλεύει με υλικά όπως βαμβακερό σχοινί, ύφασμα, τσιμέντο και μαλλί, δίνοντας έμφαση στις αργές χειρονομίες, τις σκόπιμες κινήσεις και την κούραση που μπορεί να δημιουργηθεί από τη συνεχή, επαναλαμβανόμενη και ακόμη και αόρατη εργασία. Εργασία που τελικά μπορεί και να μην οδηγήσει πουθενά. Ο χρόνος είναι βασικό στοιχείο στα έργα της: Λυγίζει, παρασύρεται, γυρίζει και κάνει κύκλους προς τα πίσω, επιτυγχάνοντας μια λεπτή ισορροπία μεταξύ συνέχειας και ρήξης. Τι συμβαίνει όταν μένουμε λίγο με αυτό που είναι ήσυχο, αόρατο και άλυτο; μοιάζει να μας λέει στην έκθεσή της η Afra.
Η έκθεση περιλαμβάνει δύο νέες αναθέσεις. Στέκομαι σε μία από αυτές, το Restless Circle (2025), που αντλεί έμπνευση από φυτά της ερήμου που χαράσσουν σπειροειδή μοτίβα στην άμμο καθώς κινούνται με τον άνεμο. Για την Afra, η συνεχής κίνηση, που δεν έχει σαφή προορισμό και ακολουθεί δυνάμεις πέρα από τον έλεγχό της, συμβολίζει την ψυχική εξάντληση και τη συλλογική εξουθένωση, την αίσθηση της διαρκούς πίεσης για παραγωγή και αποτελέσματα.
Σε παλαιότερα έργα της, όπως το In Absence we Forgot (2015) και το To Revisit (2016), χρησιμοποιεί τεχνικές όπως το casting, το layering και το erasing για να διερευνήσει τι απομένει όταν οι υλικές μορφές αρχίζουν να ξεθωριάζουν. Σε μεταγενέστερα έργα της στέκεται στο πόσο κοπιαστική είναι η επαναλαμβανόμενη αποσυναρμολόγηση, δείχνοντας ότι το να αναιρέσεις κάτι μπορεί να είναι από μόνη της μια μορφή δημιουργίας.
Η Afra εξερευνά περαιτέρω θέματα ιδιωτικότητας στην οικιακή ζωή του Κόλπου, καθώς και ζητήματα δημόσιου και ιδιωτικού χώρου και μνήμης. Στο τρίπτυχο Spiral Staircase (2020), βλέπουμε ένα αρχιτεκτονικό χαρακτηριστικό που κάποτε ήταν πολύ σύνηθες στο Άμπου Ντάμπι: Τις σπειροειδείς σκάλες στο εξωτερικό των κτιρίων. Έργο που διέσωσε τη μνήμη τους και σχολιάζει τόσο τις γοργές αρχιτεκτονικές αλλαγές αλλά και τις βιωμένες ρουτίνες που διαμορφώνονται γύρω από τέτοιες κατασκευές.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον μου προκάλεσε ένα πρώιμο έργο της καλλιτέχνιδας, το οποίο επανέφερε στη ζωή: Το in absence we forgot (2015), με ένα τσιμεντένιο πλαίσιο να επιστρώνεται πάνω στο ύφασμα.
Το σκληρό σε συνδυασμό με το μαλακό στοιχείο φαίνεται να αλληλοσυμπληρώνουν και να σχετικοποιούν τις ιδιότητές τους. Μια εξέλιξη αυτής της θεώρησης μοιάζει να είναι το νεότερο Round and Round We Go (2023): Το βαμβακερό σχοινί τυλίγεται γύρω από πέντε ξύλινους τροχούς, με καρφίτσες βαλμένες ανελέητα πάνω του, σαν τα τσιμπιδάκια που βάζαμε, συχνά ατημέλητα, στα μαλλιά μας.
Ένα ακόμη έργο στο οποίο στάθηκα είναι το δεύτερο έργο της σε ανάθεση, με τίτλο I craved a garden, it emerged in the folds. Το μεγάλων διαστάσεων έργο είναι ζωγραφισμένο με απαλά γήινα χρώματα που συντέθηκαν με αυτόν τον τρόπο από τις πτυχώσεις των υφασμάτων που ζωγράφιζε και έπαιρνε μαζί της στο δρόμο η Afra. Ένα «ξετύλιγμα του χρόνου», καθώς η καθημερινή ρουτίνα της διαδρομής σπίτι – γραφείο την εξουθένωνε.
Η έκθεση Restless Circle διαρκεί έως τις 14 Δεκεμβρίου και την επιμελείται η May Alqaydi, Βοηθός Επιμελήτρια, Sharjah Art Foundation.
