Μία διεθνής ερευνητική ομάδα μελετά εδώ και μία 20ετία τη δραστηριότητα του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπο, ενός από τα πιο ενεργά στη Μεσόγειο.

Στη διεθνή ομάδα του προγράμματος SANTORY συμμετέχουν επιστήμονες με πολυετή εμπειρία στη μελέτη του Ελληνικού ηφαιστειακού τόξου από το Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος και το Τμήμα Φυσικής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών, το Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, το Εθνικό Ινστιτούτο Γεωφυσικής και Ηφαιστειολογίας του Παλέρμου, το Πανεπιστήμιο του Μιλάνο- Μπικόκα και την Ισπανική εταιρία Ploatech με συντονίστρια την καθηγήτρια Γεωλογικής Ωκεανογραφίας του ΕΚΠΑ Παρασκευή Νομικού.

Το Κολούμπος, αν και αόρατος από την επιφάνεια στα 7 χλμ βορειοανατολικά της Σαντορίνης, είναι ένα από τα πιο ενεργά υποθαλάσσια ηφαίστεια της Μεσογείου. Η τελευταία του έκρηξη το 1650 προκάλεσε την εκπομπή τοξικών αερίων που κόστισαν τη ζωή σε πάνω από 70 κατοίκους της Σαντορίνης, ενώ το τσουνάμι που ακολούθησε προκάλεσε σοβαρές υλικές ζημιές στη Σαντορίνη, την Ίο και τη Σίκινο. Ο Κολούμπος για τους επιστήμονες του SANTORY, αποτελεί ένα μοναδικό φυσικό εργαστήριο το οποίο μελετούν εδώ και μία εικοσαετία. Σκοπός της ερευνητικής ομάδας στο πρόγραμμα SANTORY είναι η συνεχής παρακολούθηση της δραστηριότητάς του με όργανα τελευταίας τεχνολογίας για να γίνει εκτίμηση σχετικά με το πόσο ενεργό είναι το υδροθερμικό του πεδίο και ανάλυση της επικινδυνότητάς του για τον πληθυσμό των κοντινών νησιών.

Πώς γίνεται η παρακολούθηση

Για την επίτευξη του στόχου, τοποθετήθηκαν στο εσωτερικό του κρατήρα στα 500 μέτρα βάθος ειδικοί αισθητήρες, που μετρούν φυσικοχημικές παραμέτρους (θερμοκρασία, pH, συγκεντρώσεις αερίων, πίεση κα.), κλισιόμετρα για τη μέτρηση των θαλάσσιων ρευμάτων μέσα στον κρατήρα και ειδικά θερμόμετρα για τη μέτρηση των αλλαγών της θερμοκρασίας των καμινάδων του.

Οπτικές κάμερες τοποθετήθηκαν μπροστά από ενεργές καμινάδες για την καταγραφή της υδροθερμικής ροής των ρευστών. Τοποθετήθηκαν, επίσης, μία ειδική κάμερα για να καταγραφεί η υφή του υποθαλάσσιου πυθμένα αλλά και η UV κάμερα CHERI για τον εντοπισμό της ακτινοβολίας Cherenkov – κάτι που για πρώτη φορά πραγματοποιείται σε παγκόσμια κλίμακα.

Επιπλέον, εγκαταστάθηκαν όργανα για μετρήσεις ακτινοβολίας-γ σε πραγματικό χρόνο. Στο πλαίσιο της έρευνας, πραγματοποιήθηκαν στο εσωτερικό του κρατήρα δειγματοληψίες νερού για μικροβιολογικές αναλύσεις με στόχο τον εντοπισμό υπερανθεκτικών βακτηρίων. Συλλέχθηκαν επίσης αέρια και υδροθερμικά υγρά από τις πολύ ενεργές καμινάδες.

Μέσα από αυτές τις προσπάθειες, η ερευνητική ομάδα διαθέτει για πρώτη φορά, χρονοσειρά δεδομένων για δύο χρονικές περιόδους από τον κρατήρα του Κολούμπου, δηλαδή όχι μεμονωμένες μετρήσεις αλλά ένα μοτίβο που μας αποκαλύπτει την καθημερινότητα του ηφαιστείου.

Η συμβολή του Μετσόβιου

Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο συμβάλλει στην παρακολούθηση της σεισμικής διέγερσης στην ευρύτερη περιοχή της Σαντορίνης στο πλαίσιο συνεργασίας του με το ΕΚΠΑ, το ΕΛΚΕΘΕ και άλλους επιστημονικούς φορείς.

Το Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης του ΕΜΠ διαθέτει αυτόνομα υποβρύχια ρομπότ τύπου ROV και Glider στα οποία έχουν προσαρμοστεί και αναπτυχθεί όργανα μέτρησης φυσικοχημικών και όχι μόνο, παραμέτρων. Τα ρομπότ μπορεί και μετρούν σε μεγάλα βάθη ενώ μπορεί να μείνουν σε αποστολή πολλές ημέρες συνεχόμενα.

Λόγω της σεισμικής διέγερσης στη Σαντορίνη ερευνητική ομάδα αποτελούμενη από τους Καθ. Κ. Καράντζαλο, Δρ. Ντούσκο, Χ. Αντωνίου, Σ. Σπανό και Σ. Βέλλα και σε συνεργασία με άλλους επιστήμονες από το ΕΚΠΑ (Καθ. Εύη Νομικού) την Κυριακή 2 Φεβρουαρίου πραγματοποίησε μετρήσεις στα 500 μέτρα βάθος αλλά και σε όλη τη στήλη του νερού στην περιοχή του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπο στη Σαντορίνη.

Σημειώνεται ότι η επιστημονική ομάδα του ΕΜΠ είχε τον Οκτώβριο του 2024 πραγματοποιήσει αντίστοιχες πολυήμερες μετρήσεις στο υδροθερμικό πεδίο του υποθαλάσσιου ηφαιστείου, οπότε ήταν σε θέση να τις συγκρίνει άμεσα με αυτές υπό την σημερινή έντονη σεισμικότητα της περιοχής.

Κάποιες πρώτες εκτιμήσεις από την ανάλυση των μετρήσεων δείχνουν ότι η θολότητα του νερού στο υδροθερμικό πεδίο στα 500 μέτρα βάθος και για τα πρώτα 100 μέτρα έχει αυξηθεί κατά 25%, λογικά λόγω της έντονης δραστηριότητας και της ανάδευσης ιζήματος. Θερμοκρασίες νερού που είχαν καταγραφεί μόνο κοντά στις καμινάδες του υδροθερμικού στα 500 μέτρα βάθος, την Κυριακή 2 Φεβρουαρίου καταγράφηκαν και στα 400μ βάθος.

Κατά τις μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν τον Οκτώβριο του 2024 η σύσταση του νερού άλλαζε κάτω από τα περίπου 360μ, ενώ τώρα η αλλαγή αυτή παρατηρήθηκε από τα 240μ και κάτω. Φαίνεται δηλαδή ότι περισσότεροι από 120 εκατομμύρια τόνοι νερού έχουν επηρεαστεί σε σχέση με τον Οκτώβριο στη λεκάνη/κρατήρα του ηφαιστείου. Τέλος, κοντά στις καμινάδες του υδροθερμικού πεδίου καταγράφηκαν τριπλάσια επίπεδα γάμμα ακτινοβολίας, που προέρχεται κυρίως από ραδόνιο, ενώ συνολικά σε όλη τη στήλη νερού καταγράφηκαν διπλάσια επίπεδα ακτινοβολίας σε σχέση με τον Οκτώβρη του 2024.

Έρευνες δυτών στο υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Κολούμπο – «Μεγάλη έκπληξη» το φαινόμενο

Δημήτρης Καμπανός, Διαχειριστής της Περιβαλλοντικής Οργάνωσης Dive in Action, για την Προστασία των Υποθαλάσσιων Σχηματισμών Ηφαιστείου Σαντορίνης, μαζί με την ομάδα του έχουν καταδυθεί πολλές φορές εκεί που λίγοι ειδικοί αλλά και δύτες έχουν την ευκαιρία στην καριέρα τους. Μέσα σε δύο ενεργά υποθαλάσσια ηφαίστεια δηλαδή, της Σαντορίνης και του Κολούμπο, και με τις έρευνές τους έχουν συμβάλλει πολύ στη γεωλογική γνώση για τα φαινόμενα.

Η ομάδα του συμβάλλει στη θαλάσσια έρευνα στην περιοχή, ενώ κάθε χρόνο το εξερευνά, προκειμένου να διαπιστωθούν μεταβολές, στους σχηματισμούς, στην υφή, και στο χρώμα, ώστε να εξακριβωθεί κάθε πτυχή της εσωτερικής καλντέρας και κάθε εικόνα των σχηματισμών. Από την τελευταία έρευνα το 2022 στο Κολούμπο επιβεβαιώθηκαν και στο πεδίο οι εκτιμήσεις για την προέλευση του ηφαιστείου, με την χρονολόγηση πετρωμάτων της έκρηξης του 1650 και πετρωμάτων της μινωικής έκρηξης στο ηφαίστειο της Καλντέρας

«Αυτό που συμβαίνει αυτή την περίοδο στη Σαντορίνη είναι πολύ σημαντικό για εμάς, και θα είμαστε οι τελευταίοι που θα φεύγαμε από το νησί. Κι αυτό διότι το επιστημονικό πεδίο που έχει ανοίξει είναι τεράστιο, για να αποκτήσουμε δεδομένα και γνώση για το φαινόμενο και να τη μοιραστούμε με τα δίκτυά μας, τους ειδικούς, τους φορείς, την κοινωνία και τους πολίτες που θέλουν να ξέρουν τι πραγματικά γίνεται», εξηγεί στο Newsbomb.gr, στη συνομιλία που είχαμε στα άδεια από κόσμο Φηρά.

Όπως εξηγεί, το ηφαίστειο Κολούμπο είναι το «νέο» ηφαιστειακό σύμπλεγμα που δημιουργήθηκε μετά την έκρηξη της Καλντέρας, ενώ βρίσκεται 7 χιλιόμετρα βορειοανατολικά από την από την Οία Σαντορίνης. Έχει έναν μεγάλο ηφαιστειακό δόμο, με περίμετρο στο «φρύδι» του 5 χιλιομέτρων και βάθος 500 μέτρα, ενώ η θερμοκρασία εκεί φτάνει τους 300°C.