Από τις Πρέσπες έως την Κοζάνη κι από την Καστοριά έως και τη Σιάτιστα οι κάτοικοι ανοίγουν σήμερα την αυλαία του εορταστικού δωδεκαημέρου, τραγουδώντας και χορεύοντας γύρω από τις φωτιές που θα σιγοκαίνε μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες.

Πρόκειται για έθιμα που έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα και στα Ρωμαϊκά σατουρνάλια ενώ στους Χριστιανικούς χρόνους συνδέθηκαν με το θρησκευτικό γεγονός της γέννησης του Χριστού.

Φωτιές της Φλώρινας

Το πιο γνωστό από όλα τα Χριστουγεννιάτικα έθιμα της Δυτικής Μακεδονίας, η μεγαλύτερη γιορτή που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των επισκεπτών από’όλη την Ελλάδα είναι οι Φωτιές της Φλώρινας.

Στις 12 τα μεσάνυχτα θα ανάψουν φωτιές σε όλες τις γειτονιές της πόλης, αλλά το ενδιαφέρον κεντρίζει η μεγαλύτερη φωτιά που βρίσκεται στην πλατεία Ηρώων, δίπλα από τον Σακουλέβα, το ποτάμι που διασχίζει την πόλη.

Πρόκειται για έθιμο με παγανιστικές ρίζες που ορισμένοι ερευνητές το κατατάσσουν στις προχριστιανικές γιορτές της αρχαιότητας και το συνδέουν με την γονιμότητα και την καρποφορία.

Στα χριστιανικά χρόνια μέρος του εθίμου ταυτίστηκε με τις φωτιές που άναψαν οι βοσκοί στην φάτνη του Χριστού για να τον ζεστάνουν και να αναγγείλουν στον κόσμο την γέννηση του θεανθρώπου.

Στο πέρασμα του χρόνου οι φωτιές κράτησαν στοιχεία από τον μυσταγωγικό χαρακτήρα του παρελθόντος ενώ έχουν προστεθεί οι μπάντες με τα χάλκινα, που τις συναντά κανείς σε κάθε γειτονιά να παίζουν σκοπούς της περιοχής με το τοπικό ξινόμαυρο και το τσίπουρο να ρέει άφθονο.

Στην κεντρική πλατεία ο δήμος έχει φροντίσει να προσφέρονται δωρεάν εδέσματα φαγητό και κρασί σε όλους τους επισκέπτες.

Νωρίτερα στις 19.00 στις Πρέσπες θα ανάψουν φωτιές στις κοινότητες Ανταρτικό, Τρίγωνο, Πράσινο και Κώττας ενώ οι «κόλιαντες», δηλαδή φωτιές, θα ανάψουν στο Αργος Ορεστικό και ορισμένα χωριά της Καστοριάς.

Οι Κλαδαριές της Σιάτιστας

Στην Μεταβυζαντινή Σιάτιστα με τα σπουδαία αρχοντικά και την αρχιτεκτονική κληρονομιά, οι άνθρωποι διασώζουν τις παραδόσεις και τα έθιμα. Στις 23 Δεκεμβρίου ανάβουν πενήντα «κλαδαριές» σε όλες τις γειτονιές και τις πλατείες της πόλης. Το άναμμα της πρώτης κλαδαριάς γίνεται στις 19.00 από τον δήμαρχο της πόλης ενώ οι τοπικές μπάντες με τα χάλκινα παίζουν τα «κόλιαντα».

Εντυπωσιάζουν οι φιγούρες των ντόπιων που κρατούν στα χέρια τους «τα κυπροκούδουνα, τα τζιουκάγια και τις γκαβανούζες» που κτυπούν ρυθμικά μοιράζοντας ευχές στους φίλους τους και τους επισκέπτες. Μόλις σβήσουν οι κλαδαριές, τα παιδιά σε παρέες τρέχουν τα σπίτια συγγενών και φίλων λέγοντας τα «κόλιαντα».

Τα κάλαντα των Χριστουγέννων

Τα κάλαντα ίσως είναι ένα από τα λίγα έθιμα που διατηρούνται αναλλοίωτα ακόμα και σήμερα σε πολλές περιοχές της χώρας.

Με εξοπλισμό συνήθως ένα μεταλλικό τρίγωνο τα παιδιά λένε τα κάλαντα των Χριστουγέννων την παραμονή κάθε χρόνο, δηλαδή στις 24 Δεκεμβρίου. Οι στίχοι διαμορφώνονται ανάλογα με τις διαλέκτους και τα ιδιώματα της κάθε περιοχής και η μουσική ανάλογα με την παράδοση του κάθε τόπου.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι περιοχές των Επτανήσων, της Θράκης, των Επτανήσων, της Ηπείρου, των Κυκλάδων, των Δωδεκανήσων, του Πόντου, της Κρήτης και της Μικρά Ασίας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα παλαιότερα χρόνια τα κάλαντα δεν τραγουδιόντουσαν μόνο, αλλά και παίζονταν από παραδοσιακούς οργανοπαίκτες.

Τι είναι τα κάλαντα

Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική «calenda», που σημαίνει αρχή του μήνα. Πιστεύεται ότι η ιστορία τους προχωρεί πολύ βαθιά στο παρελθόν και συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα. Βρήκαν, μάλιστα, αρχαία γραπτά κομμάτια παρόμοια με τα σημερινά κάλαντα (Ειρεσιώνη στην αρχαιότητα).

Τα παιδιά της εποχής εκείνης κρατούσαν ομοίωμα καραβιού που παρίστανε τον ερχομό του θεού Διόνυσου. Αλλοτε κρατούσαν κλαδί ελιάς ή δάφνης στο οποίο κρεμούσαν κόκκινες και άσπρες κλωστές. Στις κλωστές έδεναν τις προσφορές των νοικοκύρηδων.

Οι στίχοι για τα κάλαντα των Χριστουγέννων

Καλήν εσπέραν άρχοντες,
κι αν είναι ορισμός σας,
Χριστού την Θείαν γέννησιν,
να πω στ’ αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον,
εν Βηθλεέμ τη πόλη,
οι ουρανοί αγάλλονται,
χαίρει η φύσις όλη.

Εν τω σπηλαίω τίκτεται,
εν φάτνη των αλόγων,
ο βασιλεύς των ουρανών,
και ποιητής των όλων.

Σ’ αυτό το σπίτι που’ρθαμε,
πέτρα πέτρα να μην ραγίσει,
και ο νοικοκύρης του σπιτιού,
χίλια χίλια χρόνια να ζήσει.