Το Ecogreennet.gr και ο Χρήστος Νομικός σας ταξιδεύουν στο αγαπημένο νησί των Κυκλάδων και σας ξεναγούν στον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου & τους θαμμένους θησαυρούς του

Η επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου στη Σαντορίνη έγινε ένα πρωινό του Αυγούστου του 2025.

Η επίσκεψη αυτή μας επισήμανε ότι η Σαντορίνη δεν είναι μόνο ένας προορισμός που «ταλανίζεται» από τον υπερτουρισμό. Δεν είναι μόνο άναρχη δόμηση και…σεισμοί. Είναι και ρίζα ενός σημαντικού πολιτισμού που αναδεικνύει για μια ακόμα φορά την ευθύνη διατήρησης μια σπουδαίας κληρονομιάς που έχουμε ως Έλληνες και ειδικότερα ως Κυκλαδίτες.

Στη νοτιοδυτική ακτή της Θήρας, κοντά στον σημερινό οικισμό Ακρωτήρι, αναπτύχθηκε κατά τους προϊστορικούς χρόνους ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του προϊστορικού Αιγαίου, με μακραίωνη ιστορία (περ. 4.500 π.Χ. – περ. τέλη 17ου αι. π.Χ.) και δυναμική συμμετοχή στη διαμόρφωση του Κυκλαδικού Πολιτισμού.

Η συστηματική ανασκαφική έρευνα που ξεκίνησε στη θέση το 1967 από τον καθηγητή Σπυρίδωνα Μαρινάτο και συνεχίζεται έως σήμερα από τον καθηγητή Χρίστο Ντούμα, υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, έχει αποκαλύψει τμήμα του πυκνοδομημένου κέντρου της ακμάζουσας Ύστερης Κυκλαδικής πόλης.

Θαμμένο κάτω από τα υλικά που εκτόξευσε το ηφαίστειο της Θήρας κατά την καταστροφική έκρηξη της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, πιθανώς στα τέλη του 17ου αι. π.Χ., το ανασκαμμένο τμήμα της διατηρεί μέχρι σήμερα ζωντανή την εικόνα της πόλης με μοναδικό τρόπο.

Πολυώροφα κτήρια, ο πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος των οποίων, ακόμα και όταν δεν βρίσκεται ανέπαφος στη θέση του αλλά διασώζεται με τη μορφή σπαραγμάτων αποκολλημένων από τους τοίχους, αποκαθίσταται με τέτοια μοναδική πληρότητα που είναι δυνατή η ανασύσταση ολόκληρων των εικονογραφικών τους προγραμμάτων.

Πληθώρα αγγείων και κάθε είδους αντικειμένων της πλούσιας οικοσκευής δημόσιων και ιδιωτικών κτηρίων που συχνά αποκαλύπτονται άθικτα, διασώζοντας ακόμα και το περιεχόμενό τους, αποτυπώματα ή αρνητικά στην τέφρα που επιτρέπουν την ανάκτηση με την μορφή εκμαγείων από γύψο των αντικειμένων ή αρχιτεκτονικών στοιχείων από φθαρτά οργανικά υλικά που έχουν πια χαθεί, κατάλοιπα οργανικών υλικών κ.ά..

Προφυλαγμένα όλα κάτω από τα ηφαιστειακά υλικά, φωτίζουν με μοναδικό τρόπο την καθημερινή ζωή, τις ασχολίες, τις διατροφικές συνήθειες, την τεχνογνωσία, την αρχιτεκτονική, την ιδεολογία, τις θρησκευτικές δοξασίες, τα έθιμα, την αισθητική και τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα της εξωστρεφούς θηραϊκής κοινωνίας της Ύστερης Εποχής του Χαλκού αλλά και τις περιβαλλοντικές συνθήκες της εποχής.

Κάτω από τον σύγχρονο, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Ν. Φιντικάκη, βιοκλιματικό στέγαστρο που προστατεύει το μοναδικό αυτό μνημειακό σύνολο της προϊστορίας του Αιγαίου, σήμερα οργανωμένο επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο, ο επισκέπτης ακολουθώντας τις ειδικές διαδρομές περιήγησης με τις επιλεγμένες στάσεις θέασης, αντικρίζει το σύνολο της έκτασης των δώδεκα στρεμμάτων περίπου που έχει αποκαλυφθεί έως σήμερα. Το αστικό αυτό κέντρο έχει άριστη πολεοδομική οργάνωση, λιθόστρωτους δρόμους με  άρτιο αποχετευτικό δίκτυο, πλατείες καθώς και περισσότερα από τριάντα πολυώροφα δημόσια και ιδιωτικά κτήρια, αλλά και βαθύτερα κατά τόπους στρώματα, η έρευνα των οποίων έχει επιτρέψει την ανασύσταση της ιστορίας της θέσης.

Σπουδαία κτήρια, αποχετευτικό σύστημα που θα το ζήλευαν και οι σύγχρονες πόλεις και επαφή με τον Μινωικό πολιτισμό που άσκησε την επιρροή του, πριν έλθει μια καταστροφή από τις πιο έντονες και βίαιες που γνώρισε όχι μόνο η Μεσόγειος αλλά ολόκληρος ο πλανήτης.

Η αναφορά μας όμως δεν γίνεται για να αναπτύξουμε το ιστορικό μοντέλο της θαμμένης από την στάχτη πολιτείας – που ονομάστηκε όχι άδικα Πομπηία της Ελλάδος- αλλά για να επισημάνουμε δύο στοιχεία άξια λόγου:

  • το «κοινωνικό και  πολιτικό μοντέλο» το οποίο κρύφτηκε μέσα στα ερείπια.
  • την σύγχρονη αντίληψη ανάδειξης ενός αρχαιολογικού χώρου με κορυφαίο τρόπο.

Η ανάδειξη ενός αρχαίου αλλά «μοντέρνου» τελικά οικιστικού συγκροτήματος δεν φαίνεται να εκπλήσσει τον επισκέπτη αρχαιολογικών χώρων στην Ελλάδα. Πολλά αρχαία μνημεία-πόλεις μας έχουν εντυπωσιάσει σε όλο το γεωγραφικό χώρο της Ελλάδας και του «αρχαίου Ελλαδικού χώρου» εν γένει.

Παρόλα αυτά ο χώρος του ακρωτηρίου «φανερώνει» χαρακτηριστικά τα οποία και κρίνουμε σκόπιμο να επισημάνουμε: Την έλλειψη ακρόπολης ή φρουρίου το οποίο θα υποστήριζε την πόλη σε περιπτώσεις επιβουλών έξωθεν (και όχι μόνον). Την οικολογική ευαισθησία της πόλης –και των κατοίκων- που ξεκινούσε στην κατασκευή δικτύων αποχέτευσης με ειδικά στοιχεία «αποκλεισμού» των δυσάρεστων οσμών μέχρι την κατασκευή αποθηκευτικών μέσων –πιθάρια κλπ- τα οποία έχουν κατασκευαστεί- όπως άλλωστε και σε άλλες αρχαίες πόλεις – με πλήρως οικολογικά υλικά, όπως άργιλος , χώμα κλπ.

Και όσων αφορά την έλλειψη ακρόπολης , πέραν των εύλογων αποριών στο κατά πόσο δεν υπήρξαν –τουλάχιστον κατά τη διάρκεια των χρόνων της καταστροφής από τη «μεγάλη Μινωική έκρηξη» -εξωτερικοί εχθροί, μέχρι τα συμπεράσματα που φαίνεται να ενστερνίζεται και ο Χρίστος Ντούμας, ότι η εν λόγω κοινωνία, είχε μεν επιρροές από τη Μινωική Κρήτη, αλλά φαίνεται να διατηρούσε ένα πιο ανοιχτό πολίτευμα που πλησίαζε ίσως σε αυτό που θα λέγαμε σήμερα «Δημοκρατία».

Αναφορικά με την χρήση αγγείων από πηλό, φαίνεται οι αρχαίοι Έλληνες –επί του προκειμένου κάτοικοι της Θήρας –να μας δείχνουν από τα βάθη των αιώνων την ανάγκη χρήσης ήπιων και εύκολα ανακυκλώσιμων υλικών.

Τέλος σχετικά με την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου (τον οποίο είχαμε πολλά χρόνια να επισκεφθούμε), μας εντυπωσιάζει η άψογη ανάδειξη των θησαυρών στον επισκέπτη , χωρίς να «εκθέτει» τα ευρήματα σε κινδύνους καταστροφής ή αλλοίωσης καθώς και τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα προβολής του χώρου, της εποχής και του χαμένου σπουδαίου πολιτισμού ο οποίος σε οθόνες, φωτογραφίες και σχεδιαγράμματα αποκαλύπτεται..

Φεύγοντας από τον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου, ίσως εμφανώς συγκινημένος λόγω και της καταγωγής της μητέρας μου από το νησί, δεν σας κρύβω τον σκεπτικισμό μου απέναντι σε ένα ομολογουμένως «τσουχτερό» εισιτήριο εισόδου, που ίσως να ήταν και το μοναδικό αρνητικό που συναντήσαμε.

Η επίσκεψη στη Σαντορίνη και στο Ακρωτήρι ήταν μια «εσωτερική» απάντηση στο ότι οι προβεβλημένοι τουριστικοί προορισμοί έχουν να δείξουν και να ανα-δείξουν πραγματικές αξίες. Ακόμα….