Oδηγώντας από την περιοχή του Montiferru στη νότια Σαρδηνία μέχρι το αεροδρόμιο, σε μια απόσταση περίπου 150 χιλιομέτρων, ο καθηγητής του ΑΠΘ, Ιωάννης Πήτας, συναντά πολλές καμμένες εκτάσεις.
Το ιταλικό νησί πλήττεται συχνά από μεγάλες πυρκαγιές, αλλά και από πλημμύρες -όπως και η Ελλάδα. Είναι Ιούνιος και ο καθηγητής βρίσκεται στη Σαρδηνία, προκειμένου να παρακολουθήσει άσκηση δασικής πυρκαγιάς, που θέτει την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) στην υπηρεσία της διαχείρισης και πρόβλεψης φυσικών καταστροφών.
Η άσκηση πραγματοποιείται στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου ΤΕΜΑ, χρηματοδοτούμενου από το «Horizon Europe», στο οποίο συντονιστής είναι το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Και η δασική πυρκαγιά που παρακολούθησε ο κ. Πήτας, δεν είναι απλή προσομοίωση, αλλά αποτέλεσμα φωτιάς που όντως καίει στο σημείο.
Η Σαρδηνία έχει εισαγάγει στο θεσμικό της πλαίσιο τη δυνατότητα της «προαποφασισμένης πυρκαγιάς», γνωστής διεθνώς και με τους όρους «prescribed fire» ή «controlled burn», ήτοι της στρατηγικής και προγραμματισμένης χρήσης φωτιάς, με στόχο -μεταξυ άλλων- να μειωθεί η δασική καύσιμη ύλη (π.χ., ξερά κλαδιά) για μια καταστροφική πυρκαγιά ή να δημιουργηθεί ένα «μωσαϊκό» διαφορετικών ενδιαιτημάτων για τη χλωρίδα και την πανίδα.
Στην περίπτωση του έργου ΤΕΜΑ, η άσκηση σε πραγματικές συνθήκες -στην οποία συμμετείχαν 100 πυροσβέστες και πυροσβέστριες με περίπου 30 πυροσβεστικά οχήματα- έδωσε πολύτιμη πληροφορία. Όπως εξήγησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Πήτας, ασκήσεις όπως η συγκεκριμένη, αλλά και μία ακόμη, που πραγματοποιήθηκε στο Kajaani της Φινλανδίας τον Μάιο και η επόμενη (που θα είναι προσομοίωση και όχι προαποφασισμένη πυρκαγιά) και θα λάβει χώρα στον δήμο Μαντουδίου στην Εύβοια τον Οκτώβριο, επιβεβαιώνουν ότι η διαχείριση φυσικών καταστροφών μπορεί να βελτιωθεί σημαντικά μέσω της ανάπτυξης αυτοματοποιημένων μέσων για ακριβή σημασιολογική ανάλυση/χαρτογράφηση και πρόβλεψη της εξέλιξης του φαινομένου σε πραγματικό χρόνο.
Το TEMA, ένα έργο προϋπολογισμού 11 εκατ. ευρώ, με συμμετοχή 19 εταίρων από όλη την Ευρώπη, αναπτύσσει τεχνολογίες αιχμής που διευκολύνουν αυτό το όραμα, «στοχεύοντας στην εξαγωγή σχετικών πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο από πολλαπλές πηγές ετερογενών δεδομένων με την χρήση αλγορίθμων Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ), την πρόβλεψη της εξέλιξης του φαινομένου σε πραγματικό χρόνο και τη δημιουργία ενός ενημερωμένου τρισδιάστατου σημασιολογικού χάρτη της πληττόμενης περιοχής. Οι σχετικοί αλγόριθμοι ΤΝ (π.χ., ανίχνευση πυρκαγιάς, εύρεση οχημάτων/ατόμων που κινδυνεύουν) κατανέμονται με βέλτιστο τρόπο μεταξύ συσκευών χαμηλής υπολογιστικής ισχύος (π.χ., drones) στο πεδίο της καταστροφής και ισχυρών υπολογιστών, που βρίσκονται στο υπολογιστικό νέφος (computing cloud), ίσως και χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά».
Η ανάλυση των δεδομένων της πυρκαγιάς ή πλημμύρας πραγματοποιείται με τη χρήση Βαθιών Νευρωνικών Δικτύων (DNNs) ή άλλων αλγορίθμων αιχμής με αξιόπιστο, διαφανή και εξηγήσιμο τρόπο. Η ανάλυση μεγάλων δεδομένων (π.χ., βίντεο από drones, δορυφορικές εικόνες, εικόνες υπερύθρου, μηνύματα σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μετεωρολογικές μετρήσεις και προβλέψεις) γίνεται με τέτοιον τρόπο, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες και του Κέντρου Επιχειρήσεων της Πυροσβεστικής/Πολιτικής Προστασίας καθώς και των πυροσβεστικών μονάδων που επιχειρούν στο πεδίο της καταστροφής. Αυτή η σημασιολογική ανάλυση μεγάλων ετερογενών δεδομένων παρέχει επακριβή και ενημερωμένη αξιολόγηση της εξελισσόμενης κατάστασης και υποβοηθεί τα μέγιστα στη λήψη σωστών και έγκαιρων αποφάσεων για την πρόληψη και διαχείριση της καταστροφής.
Οι ελλείψεις στην Ελλάδα και η άσκηση στη Σαρδηνία
«Στην Ελλάδα, δυστυχώς, δεν υπάρχει η δυνατότητα των προαποφασισμένων πυρκαγιών. Γενικά χρειάζεται εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών. Ναι, οι δήμοι χρησιμοποιούν την τεχνολογία, αλλά οι κινήσεις τους είναι αποσπασματικές, μπορεί να πετάξουν ένα drone ή να το έχουν μόνο για το θεαθήναι, χωρίς να το χρησιμοποιούν σωστά.
Η Πυροσβεστική μας ευτυχώς, έχει το πολύ καλό σύστημα λογισμικού ENGAGE για καταγραφή των ενεργειών σε διάφορες φυσικές καταστροφές, πολύ καλό και για τα παγκόσμια δεδομένα, που της επιτρέπει να έχει πλήρη εικόνα για το πώς πέταξαν τα πυροσβεστικά αεροπλάνα ή πού έκαναν ρίψεις νερού για παράδειγμα. Ωστόσο, δεν έχει τον σχεδιασμό εκ των προτέρων και όταν ένα φαινόμενο, όπως μια πυρκαγιά, είναι ήδη σε εξέλιξη, τα περιθώρια χρήσης της τεχνολογίας για να την αντιμετωπίσεις είναι συγκριτικά πολύ στενότερα.
Ο όγκος των δεδομένων που συλλέγεις κατά την εξέλιξη του φαινομένου είναι τεράστιος και δεν μπορείς να τον αναλύσεις χειροκίνητα. Επιπλέον, αν πας να δοκιμάσεις, πχ, ένα drone την ώρα που συμβαίνει η πυρκαγιά, δεν θα σε αφήσουν να πετάξεις ταυτόχρονα με τα αεροπλάνα. Τα drones αυτά είναι επίσης σχετικά ακριβά, της τάξης των 50.000 ευρώ, κι αν δεν τα δοκιμάσεις από πριν, σε ελεγχόμενες πυρκαγιές, τότε δεν έχεις την απαιτούμενη εμπειρία χρήσης, ώστε να μην τα οδηγήσεις πχ, σε ένα καθοδικό ρεύμα που θα τα καταστρέψει. Δουλειά μου, φυσικά, δεν είναι να παριστάνω τον δασολόγο.
Δουλειά μου είναι ν’ αναλύω δεδομένα και να τα θέτω στη διάθεση της Πολιτικής Προστασίας και των πυροσβεστών, να βοηθώ επίσης να γίνονται προβλέψεις για το ποια χωριά θα έπρεπε να εκκενωθούν σε περίπτωση πυρκαγιάς, γιατί τα εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας μπορούν να προβλέπουν την εξέλιξη του φαινομένου και να καταλήξουμε για παράδειγμα στο συμπέρασμα ότι με αέρηδες τάδε και δασικό φορτίο δείνα, θα μπορούσε να κινδυνεύσει κάποια περιοχή του δήμου Θέρμης από μια φωτιά στον Χορτιάτη» εξηγεί.
Στην προσομοίωση στη Σαρδηνία συμμετείχαν εκπρόσωποι της Διεύθυνσης Πολιτικής Προστασίας της Αυτόνομης Περιφέρειας της Σαρδηνίας, του Σώματος Δασικής και Περιβαλλοντικής Επιτήρησης (CFVA), του οργανισμού Forestas, της Εθελοντικής Ένωσης Πολιτικής Προστασίας, καθώς και τεχνολογικοί εταίροι του έργου TEMA.
Το σενάριο αφορούσε δασική πυρκαγιά που απειλούσε κατοικημένες περιοχές, υποδομές και το περιβάλλον. «Χάρη στην άρτια συνεργασία μεταξύ των επιχειρησιακών και τεχνολογικών ομάδων, καθώς και στην λεπτομερή προετοιμασία, η άσκηση επιβεβαίωσε τις δυνατότητες της πλατφόρμας TEMA. Τα drones κατάφεραν να ανιχνεύσουν αυτόματα φωτιές, οχήματα και ανθρώπους, στο πλαίσιο άσκησης διαχείρισης πυρκαγιάς. Τα μοντέλα προσομοίωσης της φωτιάς προέβλεψαν με επιτυχία την εξέλιξή της.
Η επιτυχία της δοκιμής υπογραμμίζει τη σημασία της ενσωμάτωσης της ψηφιακής καινοτομίας στα ευρωπαϊκά συστήματα πολιτικής προστασίας και αποτελεί σημαντικό ορόσημο για την εξέλιξη του έργου ΤΕΜΑ» λέει ο καθηγητής.
Αλήθεια, πώς αντέδρασαν στη χρήση της τεχνολογίας οι πυροσβέστες που μετείχαν στην άσκηση της Σαρδηνίας; «Οι πυροσβέστες συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια, τα οποία τώρα θα αναλύσουμε, για να καταγράψουμε εντυπώσεις.
Στις μεταξύ μας συζητήσεις όμως, εμφανίστηκαν ενθουσιασμένοι, γιατί τα είχαν “όλα σε ένα”. Μια πλατφόρμα μετεωρολογική, τα drones, την προσομοίωση της εξέλιξης της φωτιάς, δορυφορικές εικόνες, προσομοιωμένα μηνύματα για την πυρκαγιά από χρήστες μέσων κοινωνικής δικτύωσης κ.ά» σημειώνει ο κ. Πήτας και γνωστοποιεί ότι στο πλαίσιο του Συμποσίου και Θερινού Σχολείου «AIDA AICET2025», στις 14-18 Ιουλίου 2025, στη Θεσσαλονίκη, θα πραγματοποιηθεί μάθημα για την ανάλυση δεδομένων από φυσικές καταστροφές._
