Η Λίλα Παπαπάσχου γράφει με αφορμή το βαθιά συν-κινητικό φιλμ της Τσι Χαγιακάουα «Πλάνο 75» που μιλάει για το δυστοπικό μέλλον της ανθρωπότητας, αλλά κυρίως για την αξία και την ομορφιά της ζωής σε κάθε ηλικία
Λατρεύω τον κινηματογράφο. Μαζί με τη μουσική και το θέατρο είναι από τις πιο σημαντικές καταφυγές μου. Ειδικά όταν η πραγματικότητα γίνεται ασφυκτική – και με πνίγει.
Υπάρχουν φόρες που, λόγω έλλειψης χρόνου, παρακολουθώ ταινίες ή σειρές στο κινητό μου, την ώρα που κάνω παράλληλα μία άλλη δουλειά στον υπολογιστή. Δεν είναι ό,τι πιο σινεφίλ, το ξέρω. Νομίζω όμως, πως το καλύτερο τεστ για να δω αν πραγματικά μία ταινία μπορεί να με συνεπάρει όσες φορές και να την έχω δει, είναι όταν κλείνω το κινητό και συνεχίζω να την παρακολυθώ με απόλυτη προσήλωση. Όπως έκανα όταν την πρωτοείδα στο σινεμά, μαζί με άλλους ανθρώπους.
Κάπως έτσι συνέβη και με το υπέροχο φιλμ της Γιαπωνέζας δημιουργού. Βραβευμένο στις Κάννες (μνεία Χρυσής Κάμερας) και στη Θεσσαλονίκη (Χάλκινος Αλέξανδρος) σε μαγνητίζει αβίαστα, όπως καθετί αληθινό.
Βασισμένο σε μικρού μήκους ταινία της ίδιας, το «Plan 75» τα λέει όλα. Κι ας είναι αφηγηματικά τόσο ήσυχο και αφαιρετικό. Με πρόσχημα ένα υποτιθέμενο ιαπωνικό κυβερνητικό πρόγραμμα, που δίνει στους πολίτες άνω των 75 ετών τη δυνατότητα να επιλέξουν την ευθανασία, η διεισδυτική κάμερα της δημιουργού αξιοποιεί κάθε βλέμμα, κάθε χειρονομία, κάθε κίνηση.
Χωρίς φυσικά να στερείται πολιτικού ερείσματος. Σε μία χώρα σαν την Ιαπωνία, με το αίσθημα της θυσίας ιδιαίτερα έντονο, δεν θα ήταν διόλου απίθανο ένα τέτοιο πλάνο να έβρισκε πραγματικά ανταπόκριση. Ακόμα χειρότερα δε – κι αυτό δεν αφορά φυσικά μόνο την Ιαπωνία – ένα άλλο αντίστοιχο πλάνο να μην προϋποθέτει καν την επιλογή και συναίνεση των ενδιαφερομένων. Να επιβληθεί ας πούμε ως μέτρο αντιμετώπισης του υπερπληθυσμού. ή ως πρόσχημα διαφύλαξης της αξιοπρέπειας των ηλικιωμένων. Όπως στην Κίνα π.χ. είχε συμβεί κάτι αντίστοιχο με τον περιορισμό των γεννήσεων.
Το ντεμπούτο της Τσι Χαγιακάουα μοιάζει πιο μεστό και ολοκληρωμένο από πολλά «κύκνεια άσματα» μεγάλων auteur διεθνούς φήμης. Αυτό που δεν κατάφερε να κάνει π.χ. ο σπουδαίος Φράνσις Φορντ Κόπολα στο υπερφιλόδοξο «Megalopolis», το καταφέρνει η ευαίσθητη ματιά μίας πραγματικά ταλαντούχας κινηματογραφίστριας. Χωρίς φαντασμαγορικά εφέ και μεγαλοστομίες. Σε κάποια σημεία δε, οι συνειρμοί με το εξίσου καίριο «Φυσικά και νοιάζομαι» είναι αναπόφευκτοι.
Αλήθεια, πόσο απέχει το ανατριχιαστικά κυνικό περιβάλλον της ταινίας, από την καθημερινότητα μίας σύγχρονης μεγαλούπολης. Πόσο «περισσεύουν» οι ηλικιωμένοι άνθρωποι σε έναν κόσμο που τρέχει να προλάβει προθεσμίες; Που προτιμά να είναι καταναλωτής, παρά συν-πολίτης. Που διαρκώς κυνηγά τη νεότητα. Με κάθε τίμημα. Που ωθεί στη μοναξιά και την απομόνωση τους λιγότερο «φωτογενείς» και προνομιούχους. Που ψάχνει να βρει τα τρωτά σημεία του άλλου για να τον αφανίσει – σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.
Δυστυχώς, πολύ λίγο. Γιατί μπορεί η ταινία της Τσι Χαγιακάουα να τοποθετείται σε ένα φανταστικό κοντινό μέλλον και το πλάνο αυτό της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας – κατ’ ευφημισμόν ευθανασίας – να φαντάζει σχεδόν συμπονετικό, αλλά στην ουσία «αποσύρει» τους ανθρώπους, σαν αντικείμενα (για να μην πω απορρίμματα). Βάζοντας τους και την ανάλογη ημερομηνία λήξης.
Σε αυτό το μελαγχολικό δράμα – όπως και στη ζωή – οι ιστορίες των ηρώων, ηλικιωμένων και νεότερων, διασταυρώνονται με τον πλέον τρυφερό και αναπάντεχο τρόπο. Δημιουργώντας ένα πραγματικά επίκαιρο καλλιτεχνικό έργο, που ακουμπά με ευαισθησία πολλά κοινωνικά ζητήματα. Ένα φιλμ που “σκάβει” κάτω από την επίπλαστη ευγένεια και την a la carte ενσυναίσθηση, για να βρει τα πιο πολύτιμα διαμάντια.
Ποιος αλήθεια μπορεί να στερήσει το δικαίωμα της γλυκύτατης 78χρονης Μίτσι (συγκλονιστική η ερμηνεία της Chieko Baisho) να τραγουδάει καραόκε και να ατενίζει τον ήλιο; Κανείς, γιατί η ίδια είναι και αισθάνεται πιο ζωντανή από κάθε επίδοξο “δήμιο” της. Γιατί κάθε ζωή έχει τη δική της ξεχωριστή αξία.
Τελειώνοντας η ταινία ένιωσα μια γλυκιά μελαγχολία, αλλά και μια κρυφή ελπίδα ότι ίσως είχε δίκιο ο Martin Buber λέγοντας “Το να είναι κανείς γέρος μπορεί να είναι μεγαλειώδες, αν δεν έχει ξεμάθει πώς να αρχίζει”. Αυτήν την αρχή προτάσσει η Τσι Χαγιακάουα, έναντι του τέλους που αν και αναπόφευκτο για όλους, δεν δίνει σε κανέναν το δικαίωμα να μας το επιβάλει, έστω κι ως λύτρωση.
Πλάνο 75 / Plan 75
- Σκηνοθεσία: Τσι Χαγιακάουα
- Σενάριο: Τσι Χαγιακάουα, Τζέισον Γκρέι
- Ηθοποιοί: Chieko Baisho, Hayato Isomura, Stefanie Arianne, Yuumi Kawai, Taka Takao
- Χώρες παραγωγής: Ιαπωνία, Γαλλία, Φιλιππίνες, Κατάρ
- Έτος παραγωγής: 2022
- Διάρκεια: 112′
Βραβεία & Διακρίσεις
- Φεστιβάλ Κανών 2022, Ένα Κάποιο Βλέμμα – Ειδική μνεία καλύτερου ντεμπούτου της επιτροπής για τη Χρυσή Κάμερα
- 63ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης – Χάλκινος Αλέξανδρος
- Επίσημη πρόταση της Ιαπωνίας για τα Όσκαρ
